2.3.3.3.2 Beleving
De emotionele beleving vormt de uitvoer van verschillende fasen in het emotieproces en omvat daartoe:
- het besef van het appel
- het besef van autonome arousal of arousalafname, en
- het besef van de actiebereidheidstoestand, als impuls en als feedback van gedrag.
Hoe werkt dat?
- De beleving bestaat uit lust en onlust. Dit komt voor als een echte subjectieve beleving, maar ook als het ‘relevantie’-aspect van het appel (als de waarneming van het afschuwelijke, van het plezierige of van het genoeglijke)
- De beleving omvat het besef van 'stuurvoorrang' of het complement daarvan, namelijk het gevoel overweldigd te worden
- De beleving kan de ‘strekking’ van de reactie bevatten.
Deze verschillende componenten vormen samen de emotionele beleving. Met behulp van deze componenten kan de emotionele beleving worden gereconstrueerd in die zin dat ze gebruikt kunnen worden om beschrijvingen te maken die uniek en herkenbaar zijn als beschrijvingen van elke willekeurige emotionele beleving.
Een elementaire positie wordt ingenomen door de fundamentele hedonische belevingen 'lust en onlust'. Ze zijn elementair omdat ze ingebakken zijn in/door de natuur om het organisme er op te attenderen dat het goed of slecht functioneert, als een soort ongedifferentieerde feedback.
De beleving is niet alleen maar een resultaat, een uitvoer, van het emotieproces, maar ook een van de essentiële ingrediënten ervan. De uitvoer van de taxatieprocessen is het appel, van de gebeurtenis zoals waargenomen. Het appel is de invoer voor responsgeneratie: het roept stuurvoorrang op en motiveert actietendensen en activatieveranderingen. Verder wordt het appel zelf voor een deel bepaald door de feedback van gedrag en actietendens, van eerder behaald hanteringssucces of verwachting van het huidig potentieel. Zo kan bijvoorbeeld een gebeurtenis overweldigend zijn door iemands eigen gebrek aan macht. En natuurlijk kan het gedrag zelf worden gereguleerd door, en om reden van, zijn feitelijke en verwachte gevolgen.
Bewust/onbewust
De beleving zoals hier geschetst, is doorgaans niet dusdanig reflexief dat er sprae is van bewuste ervaringen. De beleving is in de eerste plaats irreflexief; beleving waartoe ook een dier in staat is. Er is doorgaans sprake van juist dit soort onbewuste ervaringen, vooral in geval van het taxatieproces: de reeks processen die het appel genereren. Men weet over het algemeen niet welk kenmerk van de stimulusgebeurtenis interacteert met welk belang; en dat is voor het ontstaan van het appel - de waarneming van iets afschuwelijks of plezierigs of genoeglijks - ook niet nodig. Wanneer men het weet is dat pas achteraf, ook pas nadat het appel een verandering in actiebereidheid heeft opgeroepen. Vanwege deze beperkte invloed van het reflexieve besef kan emotie een in principe onbewust proces worden genoemd. Immers:
- Men weet over het algemeen dat men een emotie heeft
- Men weet niet altijd waarom, en
- Waar ze precies door wordt veroorzaakt, en
- Als men het weet, is het een constructie, een hypothese, zoals de hypotheses die men maakt over de emoties van iemand anders.
Desondanks speelt het reflexieve besef van de emotionele beleving een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de emotionele reactie en is het een belangrijk aspect van die reactie.
Emoties en gevoelens
De rol van de beleving is vooral duidelijk in de verschijnselen van het gevoel. Gevoelens bestaan uit besef van het appel en van een verandering in actiebereidheid, maar dat besef ontstijgt niet het niveau van een inclinatie of een plan. Gevoelens zijn procesbewakingsmechanismen in de formulering van Pribram (1970). Ze registreren relevanties, relevante interacties tussen belangen en gebeurtenissen. Ze registreren de context van deze relevanties: dat er gebeurtenissen zijn die woedendmakend, verdrietigmakend, enzovoort zijn. Ze kunnen ook urgentie en ernst registreren. Maar ze registreren alles zonder dat er de noodzaak is tot een echte verandering in actiebereidheid, met bijbehorende stuurvoorrang, of zonder dat het subject toestaat dat het proces die kant opgaat.
Zulke procesbewaking is er niet slechts voor de goede orde:
- Ze dient de analyse van de betrokken belangen en van de kenmerken van gebeurtenissen: wat is het dat me boos maakt, en waarom?
- Ze dient ook ter evaluatie, niet alleen van de gebeurtenis maar ook van het betrokken object: misschien is hij het niet waard om je boos over te maken
- Ze dient ook de planning: bij intentionele structuren en hartstochten
- Ze dient de procesbewaking, de regulatie: men kan maar beter openlijk kwaad worden, of men kan maar beter uit zijn buurt blijven. Met andere woorden: ze dient al die reacties die niet direct onder controle staan van de stimulus of van door de stimulus opgewekte verwachtingen.
De beleving speelt al deze rollen ook bij echte emoties. Besef van wat men voelt, doet, of geneigd is te doen, en waarom, voegt iets toe aan het appel. Het is invoer zoals elke andere invoer en wordt op het schoolbord bijgeschreven; het modificeert de latere evaluaties. De beleving van wat men doet of geneigd is te doen behoort ook tot de invoer voor de regulatie, waarvan het zelftoezicht een van de belangrijke aspecten is.
Meer weten? Zie Wat? (emo)