2.4.6.2.1.5 Sociale controle
In het hier beschreven voorbeeld komt het principe van de sociale controle naar voren:
sociale controle is het op elkaar letten van de groepsleden met als doel ervoor te zorgen dat de groepsnormen niet overtreden worden. Gebeurt dit toch dan wordt hier op gereageerd door een sanctie (strafje) te geven. Iedereen doet hier aan mee zodra hij lid is van een groep, al heb je dit vaak van jezelf niet in de gaten. Soms gebeurt dit op een vrij brute manier: een kind op het schoolplein dat niet het juiste merk spijkerbroek draagt (informele norm van de groep) mag niet meedoen met een spelletje. Vaak werkt de sociale controle wat subtieler: iemand die voor de zoveelste keer te laat was (en daarmee een informele norm overtreden heeft) wordt tijdens het groepsgesprek nauwelijks aangekeken door de anderen waardoor het hem maar steeds niet lukt om ertussen te komen.
Het begrip 'sociale controle' heeft voor de meeste mensen een vrij negatieve klank. Het doet ons denken aan de vitrage die je bij de buurvrouw ziet bewegen als je net even afscheid staat te nemen van je vriendje. Toch heeft de sociale controle een belangrijke functie voor de groep als geheel. Groepen kunnen alleen maar functioneren als de leden van de groep bereid zijn zich aan te passen aan elkaar. Als ieder lid van een groep op ieder moment precies deed waar hij of zij op dat moment het meeste zin in had dan werd het een enorme puinhoop kan ik je verzekeren. Als niemand zich aan wat voor verkeersregel dan ook zou houden en precies zou doen wat hij zelf wilde dan werd voor iedereen het deelnemen aan het verkeer levensgevaarlijk en misschien wel onmogelijk. Maar ook een lesgroep zou absoluut niet functioneren als mensen zich niet aan elkaar aan zouden passen. Heel af en toe komt het trouwens wel voor dat leden van een lesgroep niet bereid zijn zich aan te passen aan regels die voor de groep als geheel belangrijk zijn met alle gevolgen vandien. De meeste mensen in die groep voelen zich doodongelukkig op school en de resultaten zijn meestal matig tot slecht.
Wil een groep als geheel dus kunnen functioneren dan moeten de individuele leden van die groep zich houden aan de formele en informele groepsnormen. De sociale controle draagt er dus aan bij dat dit gebeurt en is voor de groep als geheel dus zeer nuttig. Door degene die de groepsnormen overtreedt kan de sociale controle als vervelend ervaren worden. Dit is zeker het geval als hij het eigenlijk niet eens is met de groepsnormen maar dus min of meer gedwongen wordt zich eraan te houden. Deze situatie kan er uiteindelijk toe leiden dat de betreffende persoon de groep verlaat. Hij kan of wil zich dan niet langer aan de geldende groepsnormen houden.