2.2.6.1 Voorbeelden
Uit HdV & HvdW:
- Jannie baalde toen ze hoorde dat ze op een geriatrische afdeling stage zou gaan lopen. Al die oude mensen, bah, niks aan. Langzaam maar zeker begon Jannie zich echter wat meer in haar patiënten te verdiepen. Ze ging zich hierdoor voor het eerst echt realiseren dat oude mensen niet altijd oud geweest zijn en dat ze allemaal op hun eigen manier een heel leven achter zich hebben liggen. Een leven waarin gelachen en gehuild is, waarin mensen verliefd, verloofd en getrouwd geweest zijn, gevreeën hebben, kinderen gekregen hebben, dierbaren verloren hebben, oorlogen gepasseerd zijn en waarin voorspoed en tegenspoed elkaar vaak afwisselden. Jannie was ontroerd toen mevrouw Terp haar haar trouwfoto liet zien. Mevrouw Terp, nu oud en opgenomen na een hersenbloeding, was op deze foto een knappe jonge vrouw, die stralend opkeek naar haar (inmiddels overleden) echtgenoot.
- Een verpleegkundige verpleegt gedurende een aantal maanden een meisje van veertien jaar, Babette. In de loop van deze periode lijkt het wel alsof Babette in steeds meer opzichten op de verpleegkundige gaat lijken. Zo draagt Babette haar haar inmiddels op dezelfde manier als de verpleegkundige en kijkt ze naar de televisieprogramma's waarover ze haar heeft horen vertellen. Gisteren heeft Babette de verpleegkundige gevraagd welk parfum ze gebruikt omdat ze dit geurtje graag voor haar verjaardag wil vragen.
- Een andere verpleegkundige begrijpt helemaal niets van het gedrag van een jongetje van tweeëneenhalfjaar. Om het hem zo goed mogelijk naar de zin te maken, vraagt ze hem steeds wat hij zelf het liefst wil. Zo vraagt ze hem of hij zijn knuffelbeer bij zich in bed wil hebben, waarop het jongetje antwoordt met "nee". Op haar vraag of ze de knuffelbeer dus maar bij hem uit bed zal halen antwoordt hij echter ook "nee".
- Een man van 75 jaar die al geruime tijd opgenomen is vraagt aan de verpleegkundige waar hij de volgende dag in alle rust zijn vriendin kan ontvangen. De verpleegkundige verwijst hem naar de bezoekerskamer op de afdeling. De man geeft aan dit niet zo'n geschikte ruimte te vinden omdat hij deze ruimte niet op slot kan doen en omdat er geen bed staat. De verpleegkundige moet hier eerst om lachen en wordt vervolgens boos op de man omdat hij haar in de maling probeert te nemen. Zij kan zich namelijk niet voorstellen waar een 75-jarige met zijn vriendin een bed voor nodig heeft.
- Een meisje wordt, als zij vijftien maanden oud is, vanuit het buitenland geadopteerd door een Nederlands gezin. Dit gezin is hiervoor uitgebreid gescreend en in het rapport staat dat het hier gaat om een stabiel, warm en hecht gezin. Het meisje wordt dan ook liefdevol in dit gezin opgenomen. Helaas blijkt dit meisje in de loop van de tijd toch ernstige gedragsproblemen te ontwikkelen, waarvoor ze aangemeld wordt bij een pedagogisch consultatiebureau. Zo heeft ze een onverzadigbare behoefte aan aandacht, liegt ze te pas en te onpas, vertoont ze seksueel ontremd gedrag, presteert ze slecht op school en is ze er inmiddels in geslaagd een wig te drijven tussen haar pleegouders. Haar pleegmoeder drijft ze met haar moeilijke gedrag tot wanhoop terwijl ze in aanwezigheid van haar pleegvader poeslief is, waardoor deze pleegvader niet begrijpt waarmee zijn vrouw problemen heeft.
- Een moeder klaagt op het consultatiebureau over het feit dat het haar niet lukt om haar nu ruim één jaar oude kind zindelijk te maken. Ze vraagt de verpleegkundige om advies over de aanpak van dit probleem. Tot verbazing van de moeder raadt de verpleegkundige haar aan om in het belang van het kind en in het belang van haarzelf te stoppen met de zindelijkheidstraining en hiermee niet eerder weer te beginnen dan wanneer het kind achttien à twintig maanden oud is
- Een verpleegkundige heeft de neiging om bejaarde zorgvragers nogal betuttelend tegemoet te treden. Op een keer zegt zij tegen een bejaarde dame: "Kom mevrouw Wiegersma, dan gaan we naar het toilet". Waarop mevrouw Wiegersma antwoordt: "Als het u om het even is, zuster, ga ik liever alleen".
- In de nachtdienst treft broeder Wim op zijn ronde Jeroen van vier jaar volkomen overstuur in zijn bedje aan. Nadat Jeroen enigszins tot bedaren gekomen is kan hij Wim vertellen dat hij ontzettend bang is omdat er een krokodil onder zijn bed ligt. Daarom durfde hij ook niet naar Wim toe te komen want als hij uit bed stapt kan de krokodil hem immers grijpen. Wat moet Wim hieraan doen? De psychiater bellen omdat je een kind op je afdeling hebt dat aan waanideeën lijdt? Gelukkig weet Wim iets van ontwikkelingspsychologie en hij besluit een andere koers te volgen. Hij troost Jeroen en vertelt hem dat hij niet bang hoeft te zijn en dat er geen krokodillen in het ziekenhuis kunnen komen. Vervolgens zorgt hij ervoor dat een kamergenootje van Jeroen, dat nogal reutelend ademhaalt in zijn slaap, voortaan 's nachts op een aparte kamer ligt. Regelmatig gaat Wim 's nachts bij Jeroen kijken, maar hij treft hem voortaan rustig slapend aan.
- Miranda van twee jaar mocht in verband met infectiegevaar een week lang helemaal geen bezoek ontvangen, ook niet van haar ouders. In eerste instantie was Miranda ontroostbaar nadat haar ouders bij haar weggegaan waren, ze bleef maar huilen en om haar moeder roepen. Na twee dagen werd ze juist heel apathisch, ze was niet geïnteresseerd in wat er om zich heen gebeurde en af en toe huilde ze nog even. Na ongeveer vier dagen stopte dit huilen en raakte Miranda weer meer geïnteresseerd in haar omgeving, waarbij ze ook weer actiever werd en meer ging spelen. Iedereen was erg blij voor haar toen de week om was en haar moeder haar weer in haar armen kon sluiten. Tot verbazing van de verpleegkundigen en de ouders bleek Miranda niets van haar ouders te willen weten. Ze keek nauwelijks op van haar spel toen haar moeder binnenkwam en toen haar moeder haar wilde omarmen duwde Miranda haar zelfs van zich af.
Uit experimenten met jonge aapjes is gebleken dat deze aapjes meer nodig hebben dan eten en drinken om op te groeien tot gezonde volwassen apen die normaal sociaal gedrag vertonen (Harlow & Harlow, 1969). Aapjes die wel te eten en te drinken kregen maar zonder hun moeder of andere apen moesten opgroeien ontwikkelden zich moeizaam en bleken als volwassen aap niet normaal met andere apen te kunnen omgaan. Als een dergelijk aapje ondanks de moeizame relatie met soortgenoten zelf ook moeder werd bleek ze niet goed voor haar eigen kinderen te kunnen zorgen.
Sommige aapjes die zonder moeder opgroeiden kregen wel een soort kunstmoeder in hun kooi. Dit was een met een zacht vachtje bekleed frame. Dit bleek voor de aapjes erg belangrijk te zijn, ze brachten veel tijd door met het zich vastklampen aan deze kunstmoeder. Wanneer ze ergens van schrokken zochten ze onmiddellijk hun toevlucht tot deze `zachte' kunstmoeder. Opvallend was dat de aapjes zich veel meer vastklampten aan deze `zachte' kunstmoeder dan aan een ijzeren `kunstmoeder' waarbij ze hun melk konden drinken. De behoefte aan aanraking met de zachte kunstmoeder stond dus los van de behoefte aan voedsel. Voor de jonge aapjes is de behoefte aan aanraking dus een op zichzelf staande behoefte. Hoe belangrijk het is dat deze behoefte bevredigd wordt bleek uit het feit dat de aapjes zich zo'n vijftien uur per dag aan hun `zachte' kunstmoeder vastklampten, terwijl ze hun `harde' kunstmoeder alleen bezochten om melk te drinken.
Mensen zijn natuurlijk geen apen maar ze zijn er wel aan verwant en het is op zijn minst interessant om te bekijken welke gevolgen een gebrek aan aandacht en lichamelijk contact bij kleine kinderen heeft. Dit is bestudeerd door René Spitz bij kinderen in kindertehuizen en ziekenhuizen. Zo heeft hij bijvoorbeeld kinderen geobserveerd die hun eerste levensjaar in een tehuis doorbrachten. Zij kregen weinig aandacht van het verplegend personeel. De verpleegkundigen hadden eigenlijk alleen tijd om de kinderen te voeden en te verschonen. Niemand praatte dus met de kinderen, er was voor hen geen gelegenheid om te spelen en ze kregen geen liefde of aandacht. Als je deze kinderen vergelijkt met kinderen van dezelfde leeftijd die in een `normaal' gezin opgroeiden zijn er opvallende verschillen te zien. De kinderen uit het tehuis bleken zowel in hun psychische als lichamelijke ontwikkeling aanzienlijk achter te blijven bij hun leeftijdgenootjes. Ze waren veel passiever en toonden weinig belangstelling voor hun omgeving, die natuurlijk ook niet erg stimulerend was. Van de kinderen uit het tehuis stierf eenderde voordat ze de leeftijd van één jaar bereikt hadden, wat natuurlijk veel meer is dan je normaal gesproken onder een groep heel jonge kinderen ziet (Spitz, 1973).
Uit verder onderzoek is gebleken dat je het lot van dergelijke kinderen een stuk kunt verbeteren als je ervoor zorgt dat ze van de volwassenen die hen verzorgen persoonlijke aandacht krijgen. Dit betekent bijvoorbeeld dat er met de kinderen gespeeld wordt en dat er gereageerd wordt op hun behoeften, bijvoorbeeld op hun behoefte aan lichamelijk contact (Skeels, 1966; Hunt, 1982). Verpleegkundigen moeten dus ook knuffelen en stoeien met de kinderen die aan hun zorgen zijn toevertrouwd.
Binnen de Nederlandse situatie heeft deze kennis er inmiddels toe geleid dat er in tehuizen en ziekenhuizen voldoende oog is voor de behoefte aan persoonlijke aandacht van de daar opgenomen kinderen. Zo is er in ziekenhuizen steeds meer aandacht voor het contact tussen ouders en kinderen tijdens het verblijf van het kind in het ziekenhuis. Ouders worden betrokken bij de begeleiding van het kind rondom een opname en een eventuele operatie. Ook zijn er meer mogelijkheden voor de ouder(s) om bij het kind in het ziekenhuis te blijven, indien nodig dag en nacht. Ook verpleegkundigen krijgen steeds meer aandacht voor de sociaal-emotionele behoeften van het kind, wat natuurlijk des te belangrijker is als het kind tijdelijk of voor altijd de steun van de eigen ouders moet missen.
Meer weten? Zie Ontwikkelingsleer