Geschiedenis van de psychotherapie
Een samenvatting en interpretatie van het college van dhr. C. Schaap
Voor illustraties, zie tijdelijk tab VETO
De invloed van de tijdgeest
Wat als ‘helend’ voor psychische problemen werd beschouwd en geaccepteerd door de eeuwen heen, kan niet los worden gezien van de tijdgeest. In het licht van culturele en geschiedkundige factoren ontstonden verschillende methoden en stromingen, die de psychotherapie van nu heeft gevormd. Wat we tegenwoordig onder psychotherapie verstaan, was vroeger ingebed in sociale rollen die personen toebedeeld kregen. Rollen die pasten binnen de cultuur en algemeen aanvaard werden. De tijdgeest bepaalde wat deze waarden en normen waren, hoe gekeken werd naar de mens en zijn geestelijk of lichamelijk welbevinden. De behandelingen kwamen hier uit voort. In de tijd van Freud was het algemeen gangbaar om dromen te analyseren, te praten over seksualiteit. Men experimenteerde met hypnose. Binnen de psychoanalyse van Freud, hebben deze elementen uiteindelijk een belangrijke plaats ingenomen, ingegeven door de tijdgeest.
De oorsprong van de ‘moderne’ psychotherapie
Terugkijkend hebben vormen van trans en hypnose waarschijnlijk de basis gevormd van de psychotherapie zoals we die tegenwoordig kennen. De toestand van hypnose of trans kan een belangrijke functie hebben om te overleven. Het uitsluiten van prikkels die niet van belang zijn, biedt dan de mogelijkheid om zich te richten op de factoren die iemand in leven kunnen houden. Zo kan onder hypnose de pijn-perceptie bijvoorbeeld onderdrukt worden. In de prehistorie had het maken van grottekeningen het doel om een betere jager te worden. Er zijn aanwijzingen dat dit in een trans-achtige staat tot stand kwam. Dit is te verklaren doordat de grot een prikkel-arme omgeving is, die de mate van suggestibiliteit verhoogd. Later werd hypnose ook toegepast op grotere groepen, bijvoorbeeld op marktpleinen door de ‘toneel-hypnotiseur’, wat zeker zijn effect had.
Hiernaast is bekend dat eeuwen geleden al gebruik gemaakt werd van rituele handelingen, werkzame stoffen in kruiden en vormen van massage. Herhaling was hierbij een belangrijk element. Tijdens geneeskundige behandelingen, verkeerden ‘behandelaar’ en ‘patiënt’ vaak beiden in trans. Tegenwoordig zien we dit nog in primitieve culturen. Een tendens om werkzaam gebleken elementen hiervan te gebruiken, zien we op dit moment binnen de integrale psychiatrie.
Psychotherapie door de jaren heen
De ontwikkeling van de psychotherapie is in fasen verlopen. Zoals al aangegeven kunnen trans- en hypnose-technieken tot de eerste belangrijke fase gerekend worden. Hieruit ontstonden de therapieën op psycho-analytische grondslag (begin 20e eeuw). Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog ontstond de client centered therapy, gebaseerd op de ideeën van Rogers. Niet voor niets was de grondlegger van deze positieve, ruimtegevende therapie een Amerikaan. In Amerika was na de oorlog meer ruimte voor een dergelijke visie op de mens dan in Europa. Daarnaast deed de gedragstherapie zijn intrede, ontwikkeld op basis van experimenten in het laboratorium.
Tussen de stromingen werd aanvankelijk gestreden om wat de beste methode was en wie mocht claimen dat hij de oorspronkelijke uitgangspunten had bedacht. Het betrof voornamelijk mannelijke therapeuten en psychiaters, waardoor het wellicht niet verwonderlijk is dat er een competitieve sfeer heerste. Men kan zich afvragen hoe de psychotherapie gevormd was, als het meer gangbaar was geweest dat vrouwen zich met dergelijke ontwikkelingen bezig hielden. De verschillende therapie-vormen bestonden uiteindelijk naast elkaar. De methodieken werden voor verschillende soorten problematiek als werkzaam beschouwd. In de loop van de tijd werden als het ware ‘huwelijken’ gesloten tussen verschillende vormen van therapie, waardoor in het algemeen een vriendelijkere en meer interactieve benadering ontstond. Een voorbeeld daarvan is de momenteel veel toegepaste combinatie van gedragstherapie en de cognitieve therapie. In de schemagerichte therapie worden invloeden van de gedragstherapie en analytische methoden geïntegreerd.